Οι αναπαραστάσεις της εξορίας
Τί σκέφτονται οι άνθρωποι αυτών των τόπων; Τί επιλέγουν να αναδείξουν άραγε οι φωτογράφοι μας; Ένα αργόσυρτο βλέμμα πάνω από μια γέφυρα, όπου χιλιάδες άνθρωποι διανύουν δεκάδες χιλιάδες ρευστά χιλιόμετρα∙ η μάταιη ικανοποίηση για ένα φτιαγμένο αμάξι που τρέχει πάνω σε χωματόδρομους∙ μια άδεια προβλήτα με φανταστικούς ταξιδιώτες μπροστά της, εκεί όπου δεν δένει κανένα πλοίο το χειμώνα, παρά τρώγεται σιγά-σιγά από την θαλασσοταραχή.
Παντού, ακόμα και στις προσωπικές στιγμές, έχουμε να κάνουμε με αντιθέσεις. Αλλά, ας επιτρέψουμε τους συνειρμούς μας και πάλι να μας υπαγορεύσουν την πρώτη ψηλάφηση∙ οι εντυπώσεις που μάς γεννούνται είναι κοντά σε αυτές της πλήξης, γιατί έχουν να κάνουν με την κενότητα αυτών των στιγμών. Εδώ, δεν μπορούμε να ταυτιστούμε μαζί με τους ήρωες μας, όπως μπορεί να κάναμε με τους χαρακτήρες των λαϊκών τραγουδιών, των πρωταγωνιστών των ιστοριών της ανυπακοής, των εγωκεντρικών μποέμ ή των φιγούρων της νύχτας. Πώς γίνεται λοιπόν και διακόπτεται το κοινό σύστημα αναφορών μας;
Η άνιση ανάπτυξη, όπως πολύ επιτυχημένα έγραφε ο Τζώρτζ Νόβακ,[9] δεν είναι περιορισμένη μόνο στην οικονομία, αλλά αφορά στο σύνολο της ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Η άνιση παραγωγή του χώρου παράγει και διαφορετικές αναπαραστάσεις. Και μάλιστα, δεν παράγει μόνο δύο άκρα, των από πάνω και των από κάτω, αλλά τόσα όσα τα κατακερματισμένα μετερίζια της πόλης. Όταν, μάλιστα, δεν κοντράρεται από απείθαρχους τρόπους ζωής, στις περιοχές της υπο-ανάπτυξης, η απουσία συνοχής κάνει τις ιδέες των ανθρώπων να διαπερνώνται από ένα αίσθημα ιδιαίτερης αποξένωσης. Ο τρόπος που είδαμε ότι οργανώνεται η ζωή τους, τούς μετατρέπει σε αντικείμενα, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της δουλειάς τους, αλλά και όσο βρίσκονται στη γειτονιά τους. Η ακτογραμμή καθορίζει το πώς θα σκέφτεται κανείς και μέχρι πού θα φτάνουν οι επιδιώξεις του. Καθορίζει τη θέση του ατόμου στην κοινωνική ιεραρχία και τα νοητά σύνορα μέσα στην πόλη. Οι αναπαραστάσεις που γεννάει η ακτογραμμή είναι διαφορετικές από αυτές των παραδοσιακών γειτονιών των φτωχών, είναι πολύ κοντά σε αυτές ενός τόπου εξορίας, ή καλύτερα αυτοεξορίας. Εδώ οι θαμώνες έχουν μια δειλή ταυτότητα, αισθάνονται συνεχώς άβολα και βάλλουν κατά όλων στις συζητήσεις τους, στις βαριά διακοσμημένες καφετέριες. Στην πραγματικότητα, παρά την γενική οργή τους, δεν μπορούν να φτιάξουν ένα δικό τους παραμύθι, αλλά νοηματοδοτούνται διαστρεβλωμένα από άλλα μέρη της πόλης. Παλεύουν για να δραπετεύσουν, όχι να βάλουν φωτιά στην εξορία. Τα όνειρα για κοινωνική ανέλιξη, συμπεριλαμβανομένου της αλλαγής γειτονιάς, η υιοθέτηση ψεύτικων αντιγράφων της κυρίαρχης αισθητικής και τα κοινωνικά πρότυπα που δεν βασίζονται στη λαϊκή κουλτούρα, αλλά σε αυτά που προβάλλουν οι καταπιεστές, είναι στενά συνδεδεμένα με αυτό το χώρο.
Γιάννης Καρπούζης, από τη σειρά “Παράλληλη Κρίση”
.
Επίσης, η υπο-ανάπτυξη της ακτογραμμής γεννά και αναπαραστάσεις που προκύπτουν από τον χαρακτηριστικό ντόπιο μόχθο της επιβίωσης των φτωχών της κατοίκων∙ υπερβάσεις του πολεοδομικού κανονισμού για την ανέγερση ενός μικρού δώματος ή μιας αποθήκης, κατάληψη δημόσιων εκτάσεων για τις ανάγκες μιας μικρής επιχείρησης, αποφυγή της ασφάλισης των συγγενικών μελών στη δουλειά, υποκλίσεις στους δημοτικούς συμβούλους για μια κακοπληρωμένη σύμβαση και παρόμοια. Πρόκειται για πρακτικές που είναι εγγεγραμμένες στην γενικότερη καπιταλιστική ανάπτυξη, από τη μεριά των φτωχότερων στρωμάτων που δε γνώρισαν κάποια οικονομική, πολιτική ή εθνοτική συνοχή ή που σταδιακά την έχασαν.
Για να μη θεωρητικοποιούμε και πολύ τα πράγματα, σήμερα, η εξατομίκευση αυτή της ζωής, η εξαργύρωση της πολιτικής ψήφου, η ανταλλαγή των ονείρων με την ιδιωτική ασφάλεια και το αισθητικό κιτς, λέγεται ΠΑΣΟΚ. Με αυτόν τον κωμωδιακό τρόπο προσπαθεί πολύς κόσμος να γλυκάνει μέσα στο γέλιο τις συνέπειες της κρίσης. Και μήπως η προσωπική αυτή ακτογραμμή, το παλιό όραμα του Πέτρου Κωστόπουλου ότι «η ζωή είναι μικρή για να είναι θλιβερή», δεν επεκτάθηκε και στην καρδιά της πόλης; Δεν μπήκε σε μεγάλο βαθμό στο Περιστέρι, στο Βύρωνα, στα ανατολικά του Πειραιά; Οι αναπαραστάσεις της ακτογραμμής λοιπόν, είναι οι αυθεντικές αναπαραστάσεις του καπιταλισμού, όταν δεν συναντά άλλες μορφές οργάνωσης να ανθίστανται. Η ακτογραμμή εν τέλει δεν είναι ένα γεωγραφικό άκρο της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης∙ είναι ακριβώς όσα μέρη το καπιταλιστικό σχέδιο γίνεται απόλυτος κοινωνικός νόμος.
Δεν είναι τυχαίο ότι η εξατομίκευση της ανθρώπινης συνείδησης καταλήγει σε φασιστικές ψήφους στο επίπεδο της πολιτικής, κάτι στο οποίο η διάχυση της πόλης σίγουρα συμβάλλει. Αν δει κανείς τα εκλογικά ποσοστά των Ναζί στην εκλογική περιφέρεια του υπόλοιπου Αττικής, θα διαπιστώσει ότι είναι υπερδιπλάσια από τις περιοχές με αστικούς πυρήνες, ιστορικά οργανωμένη κοινωνική ζωή και πολιτική πάλη. Στις τελευταίες περιοχές μπορεί άλλωστε κανείς να βρει μορφές του χώρου που ευνοούν τη συλλογική συνεύρεση, όπως πλατείες, πάρκα, πεζόδρομους, αλάνες, εκκλησίες, καφενεία, καταλήψεις και κοινωνικά κέντρα. Όλα τα παραπάνω απουσιάζουν, σχεδόν τελείως, από την «εξατομικευμένη» ακτογραμμή της πόλης.
Δημήτρης Κεχρής, από τη σειρά Permanent Vacation
.
Στο άκρο της ευμάρειας τώρα, εδώ οι αναπαραστάσεις αποπνέουν μια ψευτο-αυθεντικότητα, μια αισθητικοποίηση και μια μίμηση άλλων μορφών. Στα επιχειρηματικά κέντρα, η μεταμοντέρνα αρχιτεκτονική ψάχνει αγχωμένα να φτιάξει τοπόσημα, χωρίς να λαμβάνει υπόψιν της ούτε καν την απέναντι οικοδομή. Η διασκέδαση της νύχτας είναι τόσο εφήμερη, που κανείς δε θυμάται αν κάποιο από τα μαγαζιά αυτά υπήρχε εκεί πριν πέντε χρόνια -oύτε η εφορία. Τα μεσιτικά ακίνητα, οι αναπλάσεις και η τουριστική ανάπτυξη εμπορεύονται το χώρο. Όσον δε αφορά στα σπίτια, οι μονοκατοικίες αποτελούν έναν κλειστό κόσμο. Όταν δεν είναι καταφανώς κιτς, προσπαθούν να μοιάσουν στη φύση του χωριού ή των εξωτικών παράδεισων. Οι άλλες μορφές κατοικίας, όπως τα ακριβά οροφοδιαμερίσματα, τα λοφτ και οι αναπαλαιώσεις, κουβαλούν κάτι από την κινητικότητα και τον καταναλωτικό κοσμοπολιτισμό της σύγχρονης οικονομίας, που δεν επιτρέπουν στους κατοίκους τους να ριζώσουν στην πόλη -όπως μπόρεσε η παλιότερη βιομηχανική αστική τάξη.
Η διάχυση γεννά μια ρευστή αναζήτηση αξιών∙ στην πραγματικότητα όλες οι αξίες είναι ρευστές, γιατί είναι σχετικές για το χρήμα, το οποίο ικανοποιεί τις εγωιστικές επιθυμίες αυτού που το κατέχει.[10] Η πόλη εδώ δανείζεται τις ιδιότητες του χρήματος∙ γίνεται συμβολική αναπαράσταση και υλικός πλούτος μαζί, γιατί εδώ η πόλη γίνεται χρήμα. Για αυτό και οι τόποι εδώ είναι εφήμεροι, όσο φευγαλέο δηλαδή είναι και το κεφάλαιο.
Παύλος Φυσάκης, από τη σειρά Nea Helvetia, Aspropirgos, 2011
.
.
[9] Novack, George Edward. 1972. Understanding history; Marxist essays. http://www.marxists.org.
[10] Marx, Karl, and Martin Nicolaus. 1993. Grundrisse: foundations of the critique of political economy. London: Penguin Books in association with New Left Review.
.
*κεντρική φωτογραφία: Βαγγέλης Τάτσης
.