Ο ονειροκρίτης Αρτεμίδωρος χρησμοδοτούσε (Ονειροκριτικά 2.7) ότι «το καθρέφτισμα στο νερό σημαίνει θάνατο γι’ αυτόν που καθρεφτίζεται ή για κάποιο από τα κοντινά του πρόσωπα». [1] Λαϊκές δοξασίες για τις μαγικές ιδιότητες της αντανάκλασης, δεν είναι άγνωστες στην ανθρώπινη ιστορία της εικόνας. Πολλοί άνθρωποι από τις μη βιομηχανοποιημένες χώρες ένιωθαν (και μπορεί να νιώθουν ακόμα και σήμερα) φοβισμένοι όταν φωτογραφίζονταν, σαν η φωτογραφία να τους στερούσε ένα υλικό κομμάτι του εαυτού τους.[2]

Εκεί που καταργείται η μία διάσταση – οφθαλμαπάτη, καθρέφτης, ζωγραφική, τα τζάμια των παρκαρισμένων αυτοκινήτων, βιτρίνες, η φευγαλέα εντύπωση του εαυτού – εκεί δημιουργείται ο χώρος για τη σαγήνη. Το να σαγηνεύεις θα πει να πεθαίνεις σαν πραγματικότητα και να εμφανίζεσαι ως ψευδαίσθηση. [3] Εκεί δημιουργείται και ο χώρος για τη μικρο-εμπειρία του θανάτου, «όταν ανακαλύπτω τον εαυτό μου στο προϊόν αυτής της πράξης (της φωτογράφησης), εκείνο που βλέπω είναι πως έχω γίνει Όλος-Εικόνα, δηλαδή ο θάνατος αυτοπροσώπως». [4] Η πηγή του Νάρκισσου, δεν είναι μια αντανακλαστική επιφάνεια, είναι μία επιφάνεια απορρόφησης. [5] Ο Οβιδιακός Νάρκισσος δεν έχει να κάνει τόσο με τον παθολογικό αυτοθαυμασμό, όσο με την αδυναμία του τελευταίου να κατανοήσει τι είναι πραγματικότητα και τι αυταπάτη.

Οι άνθρωποι στις βιομηχανοποιημένες χώρες επιδιώκουν να φωτογραφίζονται – νιώθουν πως είναι εικόνες και οι φωτογραφίες τούς κάνουν πραγματικούς, παρατηρούσε η  Sontag το 1973, για να συνεχίσει ότι μέσω των φωτογραφιών διατηρείται μια καταναλωτική σχέση με τα γεγονότα, γεγονότα που αποτελούν τμήμα της εμπειρίας – ή που δεν αποτελούν. [6]

Οι άνθρωποι στις νεοφιλελεύθερες κοινότητες των social media αυτό-φωτογραφίζονται. Γίνονται εικόνες – που εξυπηρετούν την κατασκευή ταυτοτήτων στις κοινότητες αυτές, στο βαθμό που η ταυτότητα εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από εικόνες. Ο χρόνος ανακύκλησης και κατανάλωσής τους πλησιάζει το «παίξιμο του ματιού» που ο Μαρξ θεωρούσε ιδανικό για την κυκλοφορία του κεφαλαίου. [7] Τα πάντα είναι καταναλώσιμα εξ’ ορισμού. Τα ψευδο-γεγονότα εδώ, παράγονται ως τέχνεργα μέσω σύγχρονων τεχνικών, η πραγματικότητα καταργείται προς όφελος μιας νεο-πραγματικότητας που έχει επιβληθεί από το ίδιο το μέσον. Η καθημερινή ζωή καταλήγει να αντιγράφει το πρότυπο προσομοίωσης. [8]

Η τραγικότητα του Νάρκισσου, έγκειται στο γεγονός ότι συνειδητοποιεί πως είναι σαγηνευμένος από το είδωλό του. Όμως, δεν είσαι “άλλος”, είσαι “εγώ”, το είδωλό μου! Τέλος οι αυταπάτες! [9]  Όταν το συνειδητοποιεί, πεθαίνει. Η selfie, η αυτοεκπληρούμενη εικόνα, έχει τις ρίζες της στο θάνατο του Νάρκισσου. Εγώ είμαι η εικόνα μου.

Εδώ τα πάντα έχουν να κάνουν με μένα. Σαν επιφάνεια απορρόφησης καταργεί τον ιστορικό χρόνο, αποπολιτικοποιεί την πολιτική, αποπολιτισμοποιεί την κουλτούρα, σαν μια διαδικασία οικεία που αποκτά δύναμη συνήθειας, μού επιτρέπει να συμμετέχω, ενώ επιβεβαιώνει την αποξένωση μου, αποκοινωνικοποιεί. Η τελετουργία της καταγραφής υποβιβάζεται σε μία διεκπεραιωτική παραγωγή τελικού προϊόντος. Καταναλώνω την εικόνα μου.

Η σαγήνη είναι αυτό το οποίο δεν δύναται να αναπαρασταθεί. [10] Εκεί που το υποκείμενο εδραιώνεται μέσα στην εικόνα του, χωρίς να περνάει από τον “Άλλον”, το φαντασιακό, την ψευδαίσθηση, η αυτοσαγήνη γίνεται η νέα νόρμα που αναστέλλει τη λειτουργία του θανάτου. Στη selfie δεν υπάρχει “επιστροφή νεκρού”, παρά συντελείται συστηματικά ένα ταυτοτικό make up σε μία παροντική λούπα. Η πραγματικότητα είναι πια μόνο η εικόνα που μιλά για τον εαυτό της.

.

.

[1]. Παπαγγελής Θεόδωρος (2010) Σώματα που αλλάξαν τη θωριά τους – Διαδρομές στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου, εκδ. Gutenberg

[2]. Sontag Susan (1993) Περί φωτογραφίας, εκδ. Φωτογράφος

[3]. Baudrillard Jean (2009) Περί σαγήνης, εκδ. Εξάντας

[4]. Barthes Roland (2008) O φωτεινός θάλαμος, εκδ. Κέδρος

[5]. Όπως [3]

[6]. Όπως [2]

[7]. Harvey David (2017) Δρόμοι και Τόποι του Κόσμου – Καπιταλισμός – Χώρος – Τόποι, εκδ. Angelus Novus

[8]. Baudrillard Jean (2005) Η καταναλωτική κοινωνία, εκδ. Νησίδες

[9]. Όπως [1]

[10]. Όπως [3]